Karbon ayak izinin beyan edilmesi, Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kapsamında 1 Ocak 2026’dan itibaren bazı sektörler için zorunlu hale gelecek. Çimento, demir-çelik, gübre, alüminyum, elektrik ve hidrojen gibi karbon yoğun ürünlerde üreticilerin ve ihracatçıların emisyon verilerini raporlaması beklenecek. Bu düzenleme, özellikle AB ile ticaret yapan ülkeler için ciddi bir dönüşüm anlamına geliyor.

Geçiş süreci ise 2023 yılında başladı. Bu tarihten itibaren firmalardan deneme amaçlı karbon raporlamaları isteniyor. Bu uygulama, asıl yükümlülüklerin başlamasından önce şirketlerin teknik ve yapısal hazırlıklarını tamamlaması için bir ön alıştırma niteliği taşıyor. Erken uyum sağlayan firmalar, hem finansal risklerini azaltıyor hem de yeşil dönüşüme hızlı adapte olma fırsatını yakalıyor.

Karbon ayak izi takibi sadece çevresel bir sorumluluk olarak değil, aynı zamanda ticari sürdürülebilirlik açısından da stratejik bir gereklilik haline geliyor. Şirketler bu verileri beyan etmekle kalmayacak, aynı zamanda emisyon azaltımına yönelik plan ve uygulamalar da sunmak zorunda kalacak. Bu da yönetişim anlayışının kökten değişmesi anlamına geliyor.

Zorunluluk tarihine kadar geçen süre, firmaların karbon muhasebesi yapabilmesi, izleme sistemleri kurması ve uluslararası standartlara uygun veri raporlama altyapısı oluşturması açısından kritik önem taşıyor. Bu süreçte atılacak doğru adımlar, gelecekte hem çevresel hem ekonomik anlamda avantaj sağlayacak.

Karbon Ayak İzi Raporlaması Türkiye'de Ne Zaman Zorunlu Hale Gelecek?

Türkiye'de karbon ayak izi raporlamasıyla ilgili süreç, Avrupa Birliği’nin iklim politikalarıyla uyumlu şekilde şekilleniyor. 2023 yılında yayımlanan "Yeşil Mutabakat Eylem Planı" ve Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) kriterlerine dayalı stratejiler kapsamında, emisyon takibi ve raporlaması belirli sektörler için gündeme alınmış durumda. Henüz tüm sektörleri kapsayan zorunlu bir uygulama bulunmasa da, büyük ölçekli ve ihracat odaklı firmalar için bu raporlamaların çok yakında zorunlu hale gelmesi bekleniyor.

Özellikle Avrupa Birliği’ne ihracat yapan sanayi kuruluşları, 2026 yılında devreye girecek olan Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kapsamında emisyon verilerini belgelemek zorunda kalacak. Bu da Türkiye'deki üreticilerin kendi karbon ayak izini hesaplamasını ve düzenli şekilde raporlamasını zorunlu kılıyor. Ayrıca SPK ve Borsa İstanbul da ESG raporlamalarını teşvik ediyor. Bu gelişmeler, karbon raporlamasının sadece çevre politikası değil, aynı zamanda finansal şeffaflık ve kurumsal itibara dair bir gereklilik olduğunu gösteriyor.

Yakın gelecekte Türkiye’de de belirli sektörler için karbon ayak izi raporlaması yasal bir zorunluluk haline gelecek. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yürütülen çalışmalar doğrultusunda, hem iklim yasası hem de emisyon izleme mevzuatı hazırlıkları hız kazanmış durumda. Şirketlerin bu sürece hazır olması, hem rekabet gücünü korumak hem de uyum maliyetlerini azaltmak açısından büyük önem taşıyor.

Avrupa Birliği'nde Karbon Ayak İzi Raporlama Zorunluluğu Ne Zaman Başlıyor?

Avrupa Birliği’nde karbon ayak izi raporlaması, 1 Ocak 2026 itibarıyla Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kapsamında zorunlu hale geliyor. Bu tarih itibarıyla çimento, demir-çelik, gübre, alüminyum, elektrik ve hidrojen gibi karbon yoğun sektörlerde faaliyet gösteren firmalar, ithalat işlemleri sırasında ürünlerinin üretim kaynaklı emisyon verilerini detaylı biçimde beyan etmekle yükümlü olacak. Geçiş süreci ise 1 Ekim 2023’te başladı ve bu dönemde şirketlerden gönüllü raporlama yapmaları talep ediliyor.

Bu düzenleme yalnızca Avrupa iç pazarını değil, AB’ye ihracat yapan tüm firmaları doğrudan ilgilendiriyor. Raporlama zorunluluğu, çevre politikalarının ötesinde, ticari ilişkilerin sürdürülebilirliği açısından da belirleyici bir etki yaratacak. Ürünlerin karbon içeriğinin şeffaf biçimde izlenmesi, hem pazar erişimi hem de rekabet avantajı açısından yeni bir dönemin kapılarını aralıyor. Bu nedenle, özellikle dış ticaret yapan firmaların emisyon verisi toplama ve raporlama süreçlerine bugünden yatırım yapmaları kritik öneme sahip.

Türkiye'deki Şirketler İçin Karbon Ayak İzi Raporlaması Ne Zaman Zorunlu Olacak?

Türkiye’de karbon ayak izi raporlaması, henüz tüm sektörler için yasal bir zorunluluk haline gelmemiş olsa da hazırlık süreci hızla ilerliyor. Özellikle Avrupa Birliği ile ticari ilişkisi bulunan firmalar için bu raporlamalar fiilen zorunlu hale gelmiş durumda. 2026 yılı itibarıyla Avrupa pazarına ihracat yapan şirketlerin emisyon verilerini belgeleyip beyan etmesi gerekecek. Bu durum, Türkiye’deki sanayi kuruluşlarını karbon raporlamasını uygulamaya başlamaya zorluyor.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan İklim Kanunu taslağı, karbon ayak izi ölçümü ve raporlamasını içeren düzenlemeleri kapsamına alıyor. Aynı şekilde, Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında birçok sektöre yönelik bilgilendirme ve teşvik çalışmaları yürütülüyor. Bu süreç, yakın zamanda kamuya açıklanacak takvimle birlikte resmi hale gelecek ve belirli büyüklükteki işletmeler için zorunluluk başlayacak.

Bununla birlikte bazı büyük ölçekli firmalar, uluslararası raporlama standartları gereği karbon ayak izini şimdiden beyan etmeye başladı. Sürdürülebilirlik raporları, yatırımcı ilişkileri ve çevre odaklı finansman modelleri açısından bu adımlar şeffaflık ve güven sağlıyor. Türkiye’deki firmaların geç kalmadan hazırlık yapması, hem uyum sürecinde avantaj sağlayacak hem de uluslararası rekabette geri kalmamaları için kritik rol oynayacak.

Karbon Ayak İzi Raporlamasında Hangi Emisyon Türleri Hesaplanmalı?

Karbon ayak izi raporlamasında sadece doğrudan salımlar değil, dolaylı kaynaklardan kaynaklanan emisyonlar da dikkate alınmalı. İşletmelerin faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkilerin bütüncül biçimde analiz edilebilmesi için kapsamlı bir hesaplama yapılması gerekiyor. Bu yaklaşım, hem yasal uyumluluk hem de sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma açısından büyük önem taşıyor.

Karbon ayak izi raporlamasında hesaplanması gereken emisyon türleri:

• Kapsam 1: Şirketin doğrudan kontrolü altındaki kaynaklardan (yakıt tüketimi, üretim prosesleri vb.) çıkan emisyonlar
• Kapsam 2: Satın alınan elektrik, buhar, ısı ve soğutma gibi enerji kaynaklarının kullanımından kaynaklanan dolaylı emisyonlar
• Kapsam 3: Tedarik zinciri, taşımacılık, atık yönetimi, çalışan seyahatleri, ürünün yaşam döngüsü gibi şirketin doğrudan kontrolü dışında kalan diğer dolaylı emisyonlar

Bu üç kapsam birlikte değerlendirildiğinde, bir şirketin çevresel etkileri daha net ve şeffaf biçimde ortaya konabilir. Özellikle Kapsam 3 emisyonları, kurumsal sürdürülebilirlik raporlamalarında giderek daha fazla önem kazanmaya başladı. Bu nedenle işletmelerin yalnızca iç operasyonlara değil, tüm değer zincirine odaklanarak emisyonlarını analiz etmesi gerekiyor.

Karbon Ayak İzi Raporlaması Yapmamanın Cezai Yaptırımları Nelerdir?

Karbon ayak izi raporlamasını yapmayan veya eksik, yanıltıcı bilgi sunan şirketler, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde ciddi yaptırımlarla karşılaşabilir. Özellikle Avrupa Birliği gibi karbon politikalarını zorunlu tutan pazarlara ihracat yapan firmalar için bu durum, yalnızca bir çevre ihlali değil, doğrudan ticari bir engel anlamına gelir. Ayrıca yerel yasal düzenlemeler doğrultusunda idari para cezaları ve kamu ihalelerinden men gibi yaptırımlar da gündeme gelebilir.

Karbon ayak izi raporlamasını yapmamanın olası cezai yaptırımları:

• Avrupa Birliği pazarına erişimin kısıtlanması
• Gümrük vergisi benzeri mali yükümlülüklerin uygulanması
• Ulusal çevre mevzuatına göre idari para cezaları
• Sürdürülebilirlik raporu zorunluluğu olan ihalelere katılamama
• Finansman ve yatırım süreçlerinde riskli işletme olarak sınıflandırılma
• Kurumsal itibar ve marka algısında ciddi zedelenme

Bu yaptırımlar, yalnızca düzenlemelere uyulmamasının değil, aynı zamanda dönüşüm sürecine hazırlıksız yakalanmanın da sonucudur. Uyum sürecini erteleyen firmalar, ilerleyen dönemlerde yalnızca cezai yaptırımlarla değil, rekabet gücünü kaybetme riskiyle de karşı karşıya kalabilir. Bu nedenle, raporlama sisteminin zamanında kurulması ve sürdürülebilirlik kriterlerine uygun hareket edilmesi artık bir tercih değil, zorunluluk halini alıyor.

Karbon Ayak İzi Raporlaması İçin Hangi Uluslararası Standartlar Kullanılmalı?

Karbon ayak izi raporlamasında kullanılan uluslararası standartlar, verilerin güvenilirliğini ve karşılaştırılabilirliğini sağlamak açısından kritik bir rol oynar. Bu alanda en yaygın kabul gören sistem, Greenhouse Gas Protocol (GHG Protocol) olarak öne çıkar. GHG Protokolü, emisyonların Kapsam 1, Kapsam 2 ve Kapsam 3 olarak sınıflandırılmasıyla detaylı ve şeffaf bir raporlama çerçevesi sunar. Kurumsal seviyede karbon hesaplama yapacak firmalar için bu protokol neredeyse bir referans niteliğindedir.

Bir diğer önemli standart ise ISO 14064 serisidir. Özellikle emisyonların doğrulanması, denetlenmesi ve raporlanması süreçlerinde teknik bir zemin oluşturur. Ayrıca CDP (Carbon Disclosure Project) ve TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures) gibi raporlama platformları da, yatırımcı odaklı şeffaflık beklentilerini karşılamak isteyen şirketler tarafından sıkça kullanılır. Bu standartlara uyum sağlamak, yalnızca yasal gereklilikleri karşılamayı değil, aynı zamanda küresel pazarda güven ve saygınlık kazanmayı da mümkün kılar.